کد مطلب:38744 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:2423

گنجینه پرسمان » اهل بيت

چرا ابن ملجم مرادي امام علي (ع) را به قتل رساند؟

صاحبان انديشه درخصوص انگيزه ابن ملجم از قتل امام علي (ع) اختلاف نظر دارند.(1)

به نظر مي رسد اين اختلافات ناشي از آن باشد كه در علت اصلي و علت فرعي دقت نشده است.

در مجموع مي توان عوامل زير را به عنوان انگيزه هاي به شهادت رساندن امام بيان كرد كه با هم ارتباط داشته و مكمل يكديگرند:

1) انحراف فكري و عقيدتي

برخي عقيده دارند كه انحراف عقيدتي و مسايل اعتقادي خوارج - از جمله ابن ملجم - موجب شد وي امام را به شهادت برساند. بعد از جنگ صفين و شكل گيري حكميت ، اين نگرش به وجود آمد كه علي (ع) با پذيرش حكميت دچار اشتباه شده و حكم خدا را ناديده گرفته است.

افزون بر آن علي (ع) در برخورد با خوارج نيز به جنگ با آنان پرداخت ؛ حال آنكه وظيفه امام علي(ع) نه پذيرش حكميت بود و نه كشتار خوارج و گفتگوي ابن ملجم با يكي ديگر از خوارج به نام شبيب بن بجره اين ادعا را تأييد مي كند كه يكي از علل مهم قتل امام انحراف عقيدتي است.(2)

متأسفانه انحراف فكري خوارج در حدي بود كه آنان قيام عليه امام را واجب دانسته و باور داشتند كه وي از دين خارج شده است. استاد شهيد مطهري در اين خصوص مي نويسد: ... چون يكي از اصول خوارج اين بود كه امر به معروف و نهي از منكر واجب است و هيچ شرطي هم ندارد و در مقابل هر امام جائري بايد قيام كرد و علي (ع) را جزء كفار مي دانستند ، گفتند: پس راهي نمانده غير از اين كه ما بايد عليه علي قيام كنيم....(3)

2) انگيزه سياسي

برخي عقيده دارند كه علت اصلي قتل امام توسط ابن ملجم ، سياسي است، بدين معنا كه بعد از جنگ هاي داخلي كه در جهان اسلام به وجود آمد، و تعداد زيادي از مردم كشته شده و خسارات بسياري به جامعه اسلامي وارد شد، اين نگرش به وجود آمد كه سه نفر: علي، معاويه و عمر و عاص، عوامل اصلي فتنه ها و آشوب ها هستند، از اين روي بايد به قتل برسند. البته اين باور كه اين سه نفر عواملي اصلي اشوب ها هستند، از اين روي بايد به قتل برسند. البته اين باور كه اين سه نفر عواملي اصلي آشوب ها هستند، بعد از جنگ نهروان به اوج خود رسيد. بر اين اساس سه تن از آنان به نام هاي عبدالرحمن ابن ملجم، برك بن عبدالله تميمي و عمرو بن بكير تميمي در مكه گرد آمدند، پس از رايزني بر آن شدند كه همزمان علي (ع)، معاويه و عمرو بن عاص را بكشند. ابن ملجم كشتن علي (ع) را بر عهده گرفت؛ برك و عمرو نيز عمده دار شدند كه معاويه و عمرو عاص را بكشند . (4) آن گاه هر كدام به سوي محل اجراي مأموريت خود رفتند كه برك و عمرو در انجام مأموريت خود موفق نشدند، ولي ابن ملجم در مأموريت خود موفق شده و امام را به شهادت رساند.(5)

3) انتقام جويي و مسايل جنسي

از برخي متون تاريخي استفاده مي شود كه انتقام جويي و مسايل جنسي نقش عمده در قتل امام داشته است؛ بدين معنا كه كشتن برخي از خوارج توسط امام موجب شد كه خوارج نسبت به امام بدبين شده و درصدد انتقام برآيند؛ زيرا در جنگ نهروان افراد زيادي از برادران و اقوام خوارج كشته شده بودند كه زمينه ضديت با امام را فراهم آورد. در كنار اين مسأله عامل ديگر نيز قرار گرفت كه آن طرح مسأله ازدواج قطام با ابن ملجم بود. البته ازدواج ابزاري بود براي انتقام جويي از امام. گفتگوي قطام با ابن ملجم نشان مي دهد كه قطام نيز درصدد انتقام جويي بود . (6)

ابن ملجم هنگامي كه در كوفه به خانه اشعث بن قيس آمد و با قطام كه وي نيز از خوارج بود، روبرو شد، عاشق او گرديد . طبق نقل مسعودي پدر و برادر قطام در واقعة نهروان كشته شده بودند.(7) ابن ملجم با ديدن قطام رسما از وي خواستگاري كرد. قطام گفت: با كمال ميل با تو ازدواج مي كنم، مشروط بر اين كه مهرية مرا مطابق ميل من قرار دهي. عبدالرحمن گفت: مقصود چيست؟ قطام كه عاشق را تسليم خود مي ديد، مهر را سنگين كرد و گفت: سه هزار درهم و يك غلام و يك كنيز و قتل علي بن ابي طالب . اگر او را كشتي، هر دو انتقام خود را گرفته ايم . بر اين اساس ابن ملجم مصمم به قتل امام شد.(8)

در روايت ابن سعد، كه ديگران نيز همان را نقل كرده اند، انگيزة ابن ملجم در كشتن علي (ع) انتقام بوده، اما ابن اعثم كوفي روايت ديگري آورده است كه با گزارش پيش تفاوت بسيار دارد. براساس آن ابن ملجم تنها از سر سودازدگي عاشقانه به كشتن علي دست يا زيد (عشق به قطام) .(9)

شهيد مطهري نيز طرح ازدواج قطام با ابن ملجم را در قتل امام مؤثر مي داند.(10)

نتيجه گيري

واقعيت آن است كه علت اصلي قتل امام انحراف عقيدتي و جمود انديشي ابن ملجم مي باشد.

اين علت زمينه عوامل ديگر را نيز فراهم كرده و آنان از عوامل فرعي محسوب مي شوند. اگر ابن ملجم امام زمان خود را خوب مي شناخت، و از رشد فكري و بصيرت برخوردار بود، هم در جريان هاي سياسي دچار مشكل نمي شد و هم در تحريف مفاهيم ديني مانند حاكميت و حكومت .

اگر وي مي دانست كه وظيفه اش اطاعت از امام است و علي (ع) قرآن ناطق است، هيچ گاه امام را در كنار معاويه و عمرو عاص قرار نمي داد و امام را مانند آنها عامل فتنه و آشوب نمي دانست. اگر ابن ملجم از رشد فكري و فرهنگي برخوردار بود و فقر فرهنگي نداشت، تحت تأثير قطام قرار نگرفت و امام را به خاطر ازدواج با وي به قتل نمي رساند. بر اين اساس مي توان نتيجه گرفت كه علت اصلي قتل امام علي (ع) انحراف فكري و جمود انديشي بوده و عوامل ديگر نيز مكمل آن هستند.

پي نوشت ها :

1 - دايرة المعارف بزرگ اسلامي ، ج4، ص 689.

2 - فروغ ولايت ، ص 773.

3 - سيري در سيرة ائمه اطهار (ع) ص 38.

.4 - مقاتل الطالبين، ص 29؛ الامامه و السياسة ، ج1، ص137

5 - دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج4، ص 689.

6 - همان.

7 - مروج الذهب، ج2، ص 426.

8 - فروغ ولايت، ص 771 - 772.

9 - دايرة المعارف بزرگ اسلامي، ج4، ص 689.

10- سيري در سيرة ائمه اطهار (ع) ص 50.